W zeszłym roku jury przyznało "Nike" Zbigniewowi Rokicie za reporterską książkę o Śląsku i śląskości "Kajś". Wśród wcześniejszych laureatów są m.in. Olga Tokarczuk, Joanna Bator, Wiesław Myśliwski, Mariusz Szczygieł, Andrzej Stasiuk.
W tym roku jury nominowało powieści, tomiki poetyckie, reportaże, eseje, biografie i tom wspomnień. Siódemkę finalistów poznamy na początku września, a zwycięzcę w pierwszą niedzielę października.
Nagroda Literacka "Nike" - czym jest?
Nagroda Literacka "Nike" wręczana jest za najlepszą książkę roku. W konkursie mogą startować wszystkie gatunki literackie. Nagrody nie można podzielić ani nie przyznać. Siedmiu finalistów poznamy na początku września na łamach "Wyborczej". Laureata jurorzy wyłaniają w dniu wręczenia nagrody, zawsze w pierwszą niedzielę października. Zwycięzca otrzymuje 100 tys. zł i statuetkę projektu Gustawa Zemły. Fundatorami nagrody są "Wyborcza" i Fundacja Agory.
Nagroda Literacka "Nike" 2022 - nominacje
Oto 20 książek nominowanych do Nagrody Literackiej "Nike" 2022:
Anna Ciarkowska "Dewocje". Powieść. W.A.B., Warszawa
Powieść przedstawia historię swojej wiejskiej dziewczyny i przedstawia jej religijne uniesienia i zwątpienia. W głównej bohaterce autorka sportretowała samą siebie i własne przeżycia.
Anna Cieplak "Rozpływaj się". Powieść. Wydawnictwo Literackie, Kraków
Akcja powieści rozgrywa się ma Rudzie Śląskiej na tzw. familokach. Tam przecięły się losy czwórki osób: Aliny, Marceliny i rodzeństwa Roberta i Janka. Chłopców wychowuje Omama, czyli babcia. Rodzice wyjechali za granicę za pracą. Historia zaczyna się pod koniec lat 90., kiedy są nastolatkami, a kończy w 2019 r. , kiedy znowu się spotykają.
Artur Domosławski "Wygnaniec. 21 scen z życia Zygmunta Baumana". Biografia. Wielka Litera, Warszawa
Biografia Zygmunta Baumana opisuje jego dzieciństwo w przedwojennym Poznaniu i zderzenie z brutalnym antysemityzmem, służbę w 1. Armii Wojska Polskiego oraz Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego, karierę naukową w ojczyźnie i na emigracji. To nie tylko opis skomplikowanego życia jednego z najwybitniejszych umysłów w historii polskiej nauki, ale także rozważania na temat ceny, jaką trzeba zapłacić za dokonywane w życiu wybory.
Agnieszka Gajewska "Stanisław Lem. Wypędzony z wysokiego zamku". Biografia. Wydawnictwo Literackie, Kraków
Bogata i szczegółowa biografia Stanisława Lema opisuje jego dzieciństwo, lata wojny, wstrząs roku 1968, sukcesy zagraniczne, które przyszły w latach późniejszych. Autorka jest znawczynią twórczości Stanisława Lema.
Magdalena Grzebałkowska "Wojenka. O dzieciach, które dorosły bez ostrzeżenia". Reportaż. Agora, Warszawa
Reportaż "Wojenka" opowiada o tym, jak konflikty zbrojne wyglądają z perspektywy dzieci, które dopiero uczą się życia. Czy dorastanie w bezpośredniej bliskości wszechobecnej śmierci daje szansę na normalne życie? Bohaterami zbioru reportaży są - między innymi - kilkuletni świadkowie powstania warszawskiego, syn nazistowskiego zbrodniarza Hansa Franka czy dzieci pochodzenia japońskiego, które trafiły do obozów koncentracyjnych na terenie USA. Dla niektórych wojna była traumą, z której nigdy nie zdołali się wyleczyć, dla innych - przygodą życia. Temat ten jest w obecnym czasie bardzo aktualny. Książka została wydana tuż przed rosyjską agresją na Ukrainie.
Jerzy Jarniewicz "Mondo cane". Poezja. Biuro Literackie, Stronie Śląskie
Wiersze Jerzego Jarniewicza są czasem ironiczne, czasem intymne bądź zaangażowane. Nazwa tomiku pochodzi od włoskiego filmu "Mondo cane" z 1962 roku, który rozpoczął nurt filmów "mondo" - dokumentów pokazujących na ekranie czyjąś prawdziwą śmierć. Jak pisze Jerzy Jarniewicz, było to pierwsze dzieło, na którego seans nie wpuszczono bohatera jego poetyckiego tomu. Tytuł ma przynajmniej jeszcze jedno znaczenie. Oznacza także "pieski świat", który nas otacza, pełen bezsensownych wojen, okrucieństw i śmierci. Przed którym nikt nie chroni oczu młodych widzów.
Justyna Kulikowska "Gift z Podlasia". Poezja. WBPiCAK, Poznań
Poprzedni tom Justyny Kulkowskiej "Tab_s" był nominowany do nagrody Nike w ubiegłym roku. Także w tym autorka przedstawiła swój niezależny, oryginalny ton. Choć cały tomik składa się z oddzielnych wierszy, to czyta się go jak poemat – niektóre obrazy wracają w kolejnych wierszach, czasem słowo kończące jeden wiersz otwiera wiersz kolejny.
Joanna Ostrowska "Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej". Reportaż historyczny. Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa
Wbrew temu, co przez dekady twierdzono, wśród homoseksualnych ofiar III Rzeszy byli także Polacy. Z artykułu 175 skazywano ich na więzienie, wysyłano do obozów koncentracyjnych, kazano nosić różowe trójkąty lub opaski z literą A (od obraźliwego słowa "Arschficker"). Po wojnie, gdy udało im się przeżyć, milczeli - nie opowiadali o swoim losie, ich prześladowanie było tematem tabu.
Edward Pasewicz "Pulverkopf". Powieść. Wielka Litera, Warszawa
Edward Pasewicz to poeta i pisarz znany z legendarnej w społeczności gejowskiej powieści "Śmierć w darkroomie" . W "Pulverkopfie" opowiada na nowo polską i niemiecką historię.
Mieszkający w Poznaniu, a pochodzący z Międzyrzecza Patryk Werhunt próbuje napisać powieść o kompozytorze Norbercie von Hannenheimie i jednocześnie odtworzyć jego zaginione, ostatnie dzieło. Na innym planie Pasewicz opowiada młodość Patryka, który na początku lat 90. XX wieku posądzony został o głoszenie poglądów neonazistowskich. Kolejnym ważnym wątkiem jest jego relacja z babką Weroniką oraz jej notatnik. Lektura pozwala Patrykowi zrozumieć rodzinną historię i własną tożsamość.
Kira Pietrek "Czeski zeszyt". Poezja. Biuro Literackie, Stronie Śląskie
"Czeski zeszyt" to poetycka opowieść o współczesnym świecie, w którym wszystkie komunikaty zdają się skierowane wprost do każdego z nas. Autorka korzysta w swoich wierszach ze sloganów reklamowych. Posługując się nimi chce pokazać, jak język konsumpcji i kapitalizmu sprawia, że czujemy się bezpieczni. Autorka jest też rysowniczką. Ilustracje zamieszczone w "Czeskim zeszycie" tworzą własną historię.
Maciej Płaza "Golem". Powieść. W.A.B., Warszawa
Autor umieszcza powieść w świecie chasydyzmu. Mamy tu zatem dziesiątki nazw własnych związanych z praktykami religijnymi chasydów, mnóstwo wiedzy o ustanowionych przez nich rytuałach, osobliwych nakazach i zakazach, plus oczywiście wypisy z kabalistycznych podań i świętych pism należących do judaistycznego kanonu.
Jesienią 1910 roku do małego miasteczka ulokowanego gdzieś na podolskich stepach przybywa dziwny człowiek – 'kulawy olbrzym', włóczęga o odrażającym wyglądzie. Byłby szybko przegnany, gdyby nie interwencja miejscowego cadyka. Świątobliwy z Liścisk rozpoznał w przybyszu wysłannika Wiekuistego i pozwolił mu zamieszkać w swoim dworze.
Kacper Pobłocki "Chamstwo". Esej. Czarne, Wołowiec
Kacper Pobłocki, antropolog społeczny, zabiera czytelników w podróż "po Polszcze", ogromnym kraju, w którym podziały stanowe "nie definiowały społecznej struktury". W tym odważnym intelektualnie, momentami bardzo osobistym i intymnym eseju, autor opowiada o przemocy, która definiowała życie klasy ludowej na przestrzeni wieków. Na nowo i krytycznie czyta dokumenty, słucha chłopskich przyśpiewek i odkrywa w nich opowieść o opresji i lęku.
Bartosz Sadulski "Rzeszot". Powieść. Książkowe Klimaty, Wrocław
Książka opowiada o losie chłopstwa w czasach zniesienia pańszczyzny. Bohaterem książki jest Pan Podedworny. Przyszedł na świat za czasów cesarza Franciszka II i trochę z przypadku stał się prekursorem "skałolejstwa", czyli przemysłu ropnego.
Andrzej Stasiuk "Przewóz". Powieść. Czarne, Wołowiec
Czerwiec 1941 roku. Niemcy koncentrują wojska na ustalonej przed dwoma laty granicy przecinającej ziemie pokonanej Rzeczypospolitej - za chwilę przekroczą Bug, by rozpocząć operację "Barbarossa". Sowieci, zaskoczeni ruchami sojuszników, czekają. A wraz z nimi bohaterowie powieści Stasiuka: przewoźnik Lubko, partyzanci dowodzeni przez człowieka przekonanego o wyjątkowości Polski i Polaków, dwójka młodych Żydów, którzy pragną przedostać się do Birobidżanu, odważna i zdeterminowana wdowa dająca schronienie potrzebującym i potrafiąca bez lęku rozmawiać z hitlerowcami, ksiądz antysemita, oficer endek, były karczmarz Chaim.
Leszek Szaruga "Mucha". Poezja. Convivo, Warszawa
Niezwykły poemat Leszka Szarugi z licznymi odwołaniami do Tadeusza Różewicza. Poezja miesza się z cytatami z korespondencji Tadeusza Różewicza z Karlem Dedeciusem, a fragmenty z dzienników Sandora Maraiego z tekstami popularnonaukowymi Stephena Hawkinga, kiedy indziej z czymś innym.
Agnieszka Szpila "Heksy". Powieść. W.A.B., Warszawa
Powieść rozgrywa się w dwóch przestrzeniach czasowych. We współczesnej poznajemy Annę Szajbel, szefową polskiego koncernu paliwowego, która zmierza do celu, nie oglądając się za siebie. Ale dzieje się tak do czasu - dopóki nie odkryje przyczyn oziębłości erotycznej własnego męża. Traci zmysły i przyłapana na seksie z drzewem trafia do szpitala psychiatrycznego. Tam nawiedzają ją wizje, w których przenosi się do XVII wieku, gdy to trzy pokolenia kobiet - heks - czczą Matkę Ziemię i jej córkę, Starodziewicę, na przekór kościelnym hyclom.
Tymon Tymański "Sclavus". Wspomnienia. Części Proste, Gdańsk
W powieści autor opisuje TOTART, gdańską awangardę artystyczną drugiej połowy lat 80. W opowieści pojawiają się najważniejsze postaci świata literackiego, artystycznego i oczywiście muzycznego – yassowi, grupie Miłość i muzykom, którzy się przez młodą scenę gdańską przewinęli, Tymański poświęci sporo miejsca.
Marcin Wicha "Kierunek zwiedzania". Powieść. Karakter, Kraków
Książka jest opowieścią o czołowym artyście awangardy, twórcy suprematyzmu i autorze legendarnego "Czarnego kwadratu na białym tle". Postać Kazimierza Malewicza wykorzystana została, by pokazać, jaką cenę przychodzi płacić każdemu, kto zamarzył sobie stworzenie świata od podstaw, komu zdaje się, że można podważyć wszelkie obowiązujące prawa.
Przemysław Wielgosz "Gra w rasy". Esej. Karakter, Kraków
Obszerny esej historyczny o relacjach kapitalizmu i rasizmu sięgający początków epoki kolonialnej. W XIX-wiecznej Ameryce Północnej do kategorii białej awansowała najpierw biedota pochodzenia europejskiego, a dopiero potem jej mniejszości – Irlandczycy i Żydzi, którym jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku odmawiano przywileju białości.
Aleksandra Zbroja "Mireczek. Patoopowieść o moim ojcu". Esej, Agora, Warszawa
Książka opowiada o trudnym dzieciństwie spędzonym w obecności pijących rodziców. To temat, który w Polsce wciąż zdaje się jednym z największych społecznych tabu. Autorka pisze o ucieczce przed nietrzeźwym, agresywnym ojcem, o jego ciągłym znikaniu i wielokrotnie powtarzanych próbach wyjścia z nałogu, które zwykle szły w parze z nadzieją na unormowanie relacji z córką. Wspomina o beztroskiej matce, która wydawała się nieobecna, nieczuła na narastającą rozpacz córki. Ale też chce zrozumieć. Dlatego przekonuje, że nawet w najbardziej patologicznych rodzinach jest miejsce na miłość - zbyt często bezwarunkową.
Nagroda Literacka "Nike" 2022 - jury
W tym roku w jury Nagrody Literackiej "Nike"zasiadają:
- Marek Beylin
- Przemysław Czapliński (przewodniczący)
- Inga Iwasiów
- Iwona Kurz
- Tadeusz Nyczek
- Magdalena Piekara
- Szymon Rudnicki
- Maria Topczewska
- Maria Zmarz-Koczanowicz
Oczy całego świata skierowane są w stronę Ukrainy i nasze również. Redakcja cozatydzien.tvn.pl pisze przede wszystkim o rozrywce, kulturze i show-biznesie, ale trudno przejść obojętnie wobec tego, co dzieje się u naszego sąsiada. Dlatego będziemy pisać o wsparciu, jakie płynie z Polski dla mieszkańców Ukrainy. Najważniejsze informacje znajdziecie tutaj.
Czytaj też:
- Małgorzata Ostrowska o rockandrollowym życiu. "Zdarzało mi się palić marihuanę"
- Paulina Smaszcz o pasji, rozwodzie, synach i smakowaniu życia tuż przed 50-tką
- Kora przeżyła piekło w Jordanowie. "Była numerem osiem, jak w obozie koncentracyjnym"
Autor: Kamila Jamrożek
Źródło: "Gazeta Wyborcza"
Źródło zdjęcia głównego: Photodisc/Getty Images